Prvi gej brak na teritoriji Crne Gore sklopljen je samo 10 dana nakon stupanja na snagu Zakona o životnom partnerstvu lica istog pola i to u Budvi, između dve mlade žene koje su poreklom sa ovih prostora, a žive i rade u inostranstvu. Nakon toga, tek u novembru mesecu, u bračnu zajednicu ušli su Cetinjani Rajko i Žarko.
Da li su prava ista za sve?
Iako bi se reklo da će istopolnim partnerima ovaj zakon doneti ista prava kao i heteroseksualnim bračnim parovima, to u praksi ipak nije tako. Naime, iako je Zakonom predviđeno da osobe istog pola, pored sklapanja braka, mogu da nasleđuju imovinu svog partnera, da imaju zajedničku imovinu, pravo na penziono i zdravstveno osiguranje i posete u bolnicama i zatvorima, ne postoji izričita odredba o pravu na usvajanju dece. Međutim, partneri mogu zajedno da odgajaju decu jednog od njih, a imaju i obavezu da se staraju o detetu svog partnera i izdržavaju ga, ukoliko ona nemaju bliže srodnike ili srodnici nemaju adekvatne uslove i mogućnosti za to. Partner ima ovu obavezu prema detetu i nakon smrti partnera koji je roditelj deteta, a propisuje se i da se partneru daje pravo da u hitnim slučajevima, kada detetu njihovog partnera preti neposredna opasnost, donese odluku koja je najbolja za dete.
Novi Zakon o životnom partnerstvu lica istog pola će strancima, koji stupe u zajednicu sa državljanima Crne Gore, omogućiti i da na osnovu toga dobiju i boravišnu dozvolu, kao i osiguranje, ukoliko su nezaposleni. Budući da prema aktuelnom Zakonu o strancima, državljanin druge zemlje u Crnoj Gori ne može da boravi duže od 90 dana u kontinuitetu, ovo je bilo problematično za parove gde je jedna osoba stranac.
Što se tiče prezimena partnera koji stupe u bračno partnerstvo, član 17. Zakona o partnerstvu lica istog pola gotovo je identičan kao onaj iz Porodičnog zakona. Dakle, prilikom zaključenja partnerstva, partneri mogu da se sporazumeju da svaki zadrži svoje prezime, kao zajedničko prezime uzmu prezime jednog od njih, kao zajedničko prezime uzmu oba njihova prezimena ili da samo jedan od njih svom prezimenu doda i prezime drugog partnera.
Razlike u proceduri prilikom sklapanja istopolnog braka
Glavne razlike između homoseksualnog i heteroseksualnog sklapanja braka su u terminima. Naime, umesto termina "suprug-supruga", u Registru životnih partnera koristiće se "partner-partner" ili "partnerka-partnerka". Takođe, parovi koji izraze želju da stupe u istopolnu bračnu zajednicu u Crnoj Gori, moraće da prilože dokaz da nisu sklapali partnerstvo u drugoj državi, odnosno dokaz o slobodnom partnerstvu. Postoji razlika i u knjizi u koju se upisuju, budući da za sada postoje odvojene knjige, jedna za tradicionalne brakove, a druga za partnere koji sklapaju istopolni brak, odnosno zajednicu. Razlikuje se i tekst koji matičari čitaju pre samog čina venčanja, a koji je prilagođen istopolnim brakovima.
Borba tek predstoji
Podsećamo da je Zakon o životnom partnerstvu lica istog pola izglasan u Skupštini Crne Gore 1. jula 2020. godine glasovima 42 poslanika tadašnje vladajuće većine, dok ih je petoro bilo protiv. Iako su homoseksualni parovi ovim zakonom dobili daleko veća prava od onih u zemljama u okruženju, borba se i dalje vodi da bi se ostvarila sva prava koja imaju heteroseksualni parovi, a glavna stvar je izmena Zakona kada je reč o pravu na usvajanje dece.
Takođe, crnogorske nevladine organizacije, koje su se godinama borile za ravnopravnost, smatraju da je stanje u društvu još uvek takvo da, uprkos Zakonu, pripadnici LGBTQ populacije ne mogu da se osećaju sigurno. Kako su izjavili, pored seta osnovnih prava koja su dobili istopolni parovi u Crnoj Gori, ostaje određeni broj problema koji su izvesni, a tiču se zaštite od nasilja, svakodnevnog života, bezbednosti, kao i samog "autovanja" registrovanih partnera u javnosti.
Nevladina organizacija Centar za demokratiju i ljudska prava sprovela je u januaru 2021. godine istraživanje na temu prihvatanja LGBTQ populacije, a rezultati su bili poražavajući. Naime, istraživanje je pokazalo da čak trećina građana Crne Gore ne želi da živi u istoj državi sa osobama homoseksualne orijentacije, dok svaki peti građanin smatra da seksualne manjine nisu ništa bolje od kriminalaca i da ih treba najstrože kažnjavati.
